Wat komt er kijken bij het wonen op daken?

*Dit is een herpublicatie van een artikel uit vakblad Roofs van 28 juni 2020 - special multifunctionele daken door Edwin Fagel

Laurens van der Wal heeft een master opleiding duurzame stedenbouw aan AMS Instituut afgerond en daarnaast is hij ontwerper bij en eigenaar van Walden Studio. In 2016 ontwikkelde hij (samen met architect Wessel de Jong) het idee naar aanleiding van het ontwerp en de realisatie van de woning van Marjolein Jonker, een tiny house-pionier (‘Marjolein in het klein’), die momenteel in Alkmaar in een tiny house woont. Het idee ontstond om dit concept te verplaatsen naar het dak. In samenwerking met de gemeente Rotterdam werd het plan opgevat om op bedrijfsverzamelgebouw De Kroon in Rotterdam een ‘dakdorp’ in te richten, alwaar de meest uiteenlopende aspecten van een dergelijke woonsituatie in kaart zouden kunnen worden gebracht. Feitelijk fungeert Dakdorpen als een pilot, met als doel op korte termijn op grotere schaal wonen op daken mogelijk te maken.

Een dorp op een dak

In 2018 zocht het festival Rotterdamse Dakendagen een beheerder voor de opstelling op het dak van de Hofbogen. Dit was voor Renée Rooijmans het startpunt van een verblijf van een jaar in een omgebouwde bouwkeet op deze locatie. Zij is stadsantropoloog bij STIPO en ze begon tijdens haar verblijf eveneens in kaart te brengen wat er zoal bij het wonen op daken komt kijken. In de tweede helft van 2018 hield zij tijdens haar verblijf voor Roofs een dagboek bij. Ze sloot zich aan bij het team van Dakdorpen, dat inmiddels bestaat uit vijf personen en door tal van samenwerkingsverbanden diverse projecten heeft lopen.

Over de relevantie van het project hoeft niet lang te worden gediscussieerd. Van der Wal en Rooijmans geven aan dat er alle reden is om hiermee bezig te zijn. “We hebben te maken met een woningtekort en bovendien spelen er in stedelijke gebieden allerlei (milieu- en leefbaarheids)problemen. Het merendeel van de wereldbevolking woont in steden en in deze steden is het met het leefmilieu niet al te best gesteld. Door het weinige groen en de grote hoeveelheid verhard oppervlak ontstaan vele milieuproblemen. Voorbeelden zijn overstromende riolen bij regenval, opwarming van de stad en een onder druk staande ecologie. Dit alles gaat gepaard met luchtvervuiling en een gebrek aan plekken waar je buiten in de natuur kan zijn. Hoe kunnen we deze problemen aanpakken en tegelijk van de stad een nog veel leukere plek maken?”

Van der Wal: “Wereldwijd wordt gezocht naar oplossingen voor deze problematiek. In het buitenland wordt her en der geëxperimenteerd met de toepassing van tiny houses op daken, maar bij mijn weten nog niet op deze schaal en in combinatie met vergroening. En er zijn bij diverse overheidsinstanties en onderzoeksbureaus al wel nuttige data beschikbaar, maar veelal niet volledig of onvoldoende toegepast op het wonen op daken. Wij willen de verschillende onderwerpen in hun samenhang in kaart brengen en monitoren.”

Dakdorpen wordt gefinancierd vanuit verschillende subsidies, met name door de gemeente Rotterdam, vanuit het initiatief Citylab010. “De gemeente Rotterdam is zeer gedreven in het stimuleren van het dakgebruik op allerlei manieren en is ook actief betrokken bij dit project,” vertelt Rooijmans. “Alle teamleden van Dakdorpen hebben daarnaast nog een baan en vanuit onze andere projecten kunnen we vaak nuttige verbindingen leggen.”

Constructie

Op het dak van De Kroon staan nu enkel de frames van 2 tiny houses. Het streven is om eind dit jaar vaart te maken met de bouw, zodat medio 2021 een aantal tiny houses zullen zijn gerealiseerd, waarmee praktijkervaring zal kunnen worden opgedaan. Op dit moment is men vooral bezig de randvoorwaarden en voor- en nadelen van het wonen op daken in kaart te brengen. Zo kan ook in kaart gebracht worden welke kosten en baten gemoeid zijn met de toepassing van tiny houses op het dak.

Rooijmans: “Voor je op een dak iets kunt doen, moet je eerst goed kennismaken met het gebouw eronder. De constructie moet de opbouw wel aankunnen en dat brengt ons naar de belangrijke vraag: welk dakgebruik vergt welke draagkracht? Dit is namelijk niet alleen van belang voor de tiny houses, maar ook voor de begroeiing: kunnen er bijvoorbeeld bomen op het dak worden geplaatst, hoeveel substraat kan de constructie dragen, etc. Je moet het dak dus slim inrichten: bomen en grotere planten kunnen bijvoorbeeld het beste op de draagbalken van de constructie worden geplaatst en de woningen hebben een ondersteunend frame nodig.”

Maar ook de toegankelijkheid is een belangrijk aspect. De Kroon heeft gelukkig een goede en veilige dakopgang (die in een opbouw op het dak is gesitueerd), maar dat is zelden het geval op een dak. Ook is het van belang om in kaart te hebben welke voorzieningen men nodig heeft. Het is de bedoeling de kleine woningen zo volledig mogelijk in te richten. In de tiny houses is dan ook, hoe klein de woningen ook zijn, voorzien in eigen sanitair. In deze situatie is het goed te doen om de water- en rioleringsleidingen van het bestaande gebouw door te trekken, maar dat zal wellicht niet overal het geval zijn: wat zijn de minimale voorzieningen waaraan moet worden voldaan?”

Omgeving

Als er op de daken gewoond gaat worden, zal er ook meer groen op de daken worden aangebracht en dat betekent direct een stimulans voor de biodiversiteit in de stad. “Maar dat moet wel aansluiten op de omgeving,” vertelt Van der Wal. “Welke vogels nestelen al in de buurt en wat voor insecten vind je in deze omgeving zoal? Wat voor leefomgeving vinden ze prettig? Dat zijn we op dit moment in samenwerking met Bureau Stadsnatuur aan het inventariseren. Als je geen verbinding met de omgeving maakt, zullen deze zich ook niet naar het dak verplaatsen. Je moet als het ware een ‘brug’ van het maaiveld naar het dak creëren. Hoe doe je dat in de gegeven situatie? Welk substraat is het beste om toe te passen, welke begroeiing heb je nodig? Dat soort vragen.”

Tenslotte zoekt het team uit hoe het vergunningentraject het beste ingericht kan worden. “Je hebt bij het toevoegen van wonen bij bestaande bouw met allerlei aspecten te maken, zoals welstand, geluid, rioolrechten, etc. We proberen in samenwerking met de gemeente Rotterdam en diverse juristen uit te zoeken wat er allemaal mee samenhangt om te komen tot een soort checklist,” aldus Rooijmans.

“We zijn een klein team en we hebben wel allemaal onze expertise, maar ook samen hebben we niet overal verstand van,” vervolgt ze. “We verzamelen dit soort kennis dan ook veelal door samenwerkingsverbanden aan te gaan: met o.a. de Rotterdamse Dakendagen, Bureau Stadsnatuur, Energielab 010 en NAi 010 uitgevers. Maar ook in de praktische uitvoering van de Dakdorpen is een goede samenwerking met bijvoorbeeld constructeurs, leveranciers en verwerkers van essentieel belang. In verband met de coronacrisis wordt dat onderdeel wel belemmerd: het leggen van verbanden tussen partijen gaat minder gemakkelijk als je elkaar niet zomaar kan tegenkomen. Gelukkig is de samenwerking tussen de Rotterdamse partijen heel goed en lopen de verschillende projecten nu. Wel zijn we van plan om, zodra dat weer kan, meer mensen op het dak uit te nodigen, bijvoorbeeld door kleine kennis- en ervaringsevenementen te organiseren.”

Zoals gezegd bevindt de bouw van de tiny houses op het dak van De Kroon zich op dit moment nog in de startfase, maar daar zal snel verandering in komen. Als alles volgens plan verloopt zullen de tiny houses tegen het einde van dit jaar worden gerealiseerd, zodat medio 2021 het echte monitoren kan beginnen. Zodra er aanleiding toe is, zal Roofs hier nader over berichten. Tot die tijd is de voortgang ook te volgen via de website en het Instagram-account van Dakdorpen.

Het team van Dakdorpen bestaat uit Renée Rooijmans, Laurens van der Wal, Sebastiaan van Kints, Laurence Ostyn. Het team wordt verder versterkt door stagiaires Seeger van Kints & Ilse Bouwman.